Ο θάνατος αποτελεί την απόλυτη σταθερά στον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Όλα τα έμβια όντα πεθαίνουν, όμως μόνο εμείς το ξέρουμε. Ίσως γι’ αυτό δεν μπορούμε να παραμείνουμε αδρανείς μπροστά στο επερχόμενο φινάλε. Παρόλα αυτά, πρόσκαιρα, μπορεί και να κερδίζουμε.  Λίγο η τέχνη και η παρηγοριά της, από την άλλη η ιατρική με τα πολλά υποσχόμενα φάρμακα, και η ζωή συνεχίζεται. Πριν από λίγες μέρες ο θάνατος ξαναήρθε στο προσκήνιο, λόγω του πρώτου γραφείου τελετών που προβαίνει σε καύση νεκρών. Ένα πάγιο αίτημα για την επιλογή ακόμα και στο… τελευταίο ταξίδι, γίνεται αποδεκτό. Ας εξετάσουμε όμως το φαινόμενο από την αρχή.

The Backstory

Ο άνθρωπος δεν ήταν εξαρχής θνητός, ούτε αθάνατος. Τοποθετήθηκε στο μεθόριο της θνητής και ανθρώπινης φύσης, ενώ ήταν «δεκτικός αμφότερων». Για να πάμε το θέμα όμως εκκλησιολογικά, ο θάνατος ήταν πρωτίστως ένα πνευματικό φαινόμενο. Χωρισμός ψυχής από το σώμα. Για τη δε βιολογία όμως, η πηγή της ζωής είναι και θα είναι μόνο το σώμα. Στα εκκλησιαστικά κείμενα, ο θάνατος παρουσιάζεται μετά την παράβαση της Θείας Εντολής, η οποία θα μετέδιδε στον άνθρωπο την ενέργεια και την «πραγματική» ζωή. Ο σωματικός απλώς θα ακολουθούσε, αλλά δεν θα ενδιέφερε κανέναν. Ο Πλάτωνας όριζε τη φιλοσοφία ως μελέτη θανάτου. Εξάλλου, οι Στωικοί φιλόσοφοι ήταν αυτοί που δεχόταν ότι στον κόσμο δεν θα ήταν ποτέ δυνατό να υπάρξει μια ομοιομορφία. Ο κύκλος της ζωής θα ήταν ένα μεταβαλλόμενο και επαναλαμβανόμενο σχήμα, πάντα υποταγμένο σε αυτό που ο καθένας ορίζει ως μοίρα του.

Καλή η φιλοσοφία και η θεολογία, δεν λέω. Όμως ο θάνατος είναι το μοναδικό φαινόμενο που μας επηρεάζει άμεσα και που κανένας δεν μπορεί να γλυτώσει. Όσα φράγκα κι αν κουβαλάς, όσο καλόκαρδος κι αν είσαι, ο προορισμός όλων μας είναι ίδιος: 2-3 μέτρα βάθος, βλέποντας τα ραδίκια ανάποδα. Για να μεταφράσουμε όμως το αυτονόητο, όπου θάνατος, μιλάμε για την παύση της καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας. Προφανώς και η ιατρική, όπως προαναφέρθηκε, έκανε και κάνει τα αδύνατα-δυνατά, για να μπορέσει να παρατείνει το προσδόκιμο ζωής του καθενός από εμάς. Είμαστε όμως καταδικασμένοι να πεθάνουμε, όπως και οι γύρω μας. Και τι μπορούμε να κάνουμε δηλαδή διαφορετικά;

Η μελέτη του θανάτου όμως, δεν θα έπρεπε σε καμία περίπτωση να αποτελεί αρνητική ενασχόληση. Δεν θα τη χαρακτήριζα ούτε γόνιμη πνευματική εργασία. Είναι καθαρά θέμα ψυχολογίας. Θα σου συμβεί κάτι, δέξου το και κάνε ό,τι νομίζεις για να μπορέσεις να πορευτείς μέχρι το τέλος σου με καθαρή συνείδηση και γεμάτος χαρούμενες εμπειρίες. Αυτή όμως είναι η σημαντικότερη κληρονομιά που θα αφήσεις πίσω σου.

(Συν)άνθρωπε άκου

Οι άνθρωποι φοβούνται. Δεν θέλουν να λησμονούν το θάνατο και αποφεύγουν χαρακτηριστικά να αναφέρονται σε αυτόν. Παράδοξο, έτσι; Να βρίσκεσαι υπό τη διαρκή απειλή του αφανισμού, να αποφεύγεις τη σκέψη του και να εναποθέτεις τις ελπίδες σου στην επιστήμη. Ούτε ο μεγαλύτερος κωμικός όλων των εποχών δεν θα γεννούσε τέτοιο σενάριο. Ούτε το πιο… πονηρό τσιγάρο στον κόσμο και αν καπνίσεις δεν θα σου χαρίσει τόσο γέλιο όσο αυτή η σκέψη.

Παρόλα αυτά, ο άνθρωπος έχει καταφέρει να δημιουργεί μέσα τα οποία δεν επιβαρύνουν με τέτοια οδύνη το γεγονός του θανάτου, και κατ’ επέκταση την ταφή. Αυτό είναι οι καύσεις των νεκρών. Η αποτέφρωση, όπως άλλωστε και η ταφή δεν έχει μόνο πρακτικό, αλλά και συμβολικού χαρακτήρα θέμα. Δεν τίθεται καθαρά δογματικό ζήτημα, συνδέεται παρόλα αυτά εξίσου άμεσα με τη χριστιανική διδασκαλία, ακόμα και αν αυτή είναι κάθετα αντίθετη σε αυτό. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό, ενώ η εκκλησία υποστηρίζει ότι η προσδοκώμενη «ανάσταση» των νεκρών δεν θα εξαρτηθεί από την κατάσταση στην οποία θα έχει περιπέσει το ανθρώπινο σώμα;

 By the Holy Law – Θα με κάψεις;

Όπως και να ‘χει, για τον βαθιά θρησκευόμενο, η αποτέφρωση είναι μια αποτρόπαιη πράξη. Η εξήγηση έγκειται στο ότι ο άνθρωπος έχει το «δεδανεισμένο» του σώματός του και δεν μπορεί να το μεταμορφώνει όπως εκείνος νομίζει, γιατί με αυτό τον τρόπο αλλοιώνει το κατ’ εικόνα και καθ΄ ομοίωσή του Δημιουργού. Με αυτή την πρακτική, θεωρητικά, επεμβαίνουμε αυτόνομα στην βούληση του Θεού. Αν και για άλλους, τα ατομικά δικαιώματα  έχουν μια μεγαλύτερη βαρύτητα από όλο αυτό το σκεπτικό. Αντιθέτως, για τους υπέρμαχους της αποτέφρωσης, η ταφή είναι αυτή που είναι «βάρβαρη, ανίερη και ιερόσυλη», θεωρώντας ότι ο συγγενής πάνω στον πόνο του από την πρώτη απώλεια, βιώνει μια δεύτερη με το να βλέπει το αγαπημένο του πρόσωπο και μπαίνει μέσα στη Γη σταδιακά, σε ένα αρκετά βαρύ κλίμα οδύνης από τους τριγύρω του.

Όμως, ό,τι και να κάνουμε, η στάση της Εκκλησίας ήταν και θα είναι μια, και πολύ δύσκολα θα αλλάξει στο εγγύς μέλλον. Όπως και να έχει όμως, καθώς τα ατομικά δικαιώματα σε κοινωνικό επίπεδο έχουν ένα λόγο παραπάνω από ότι το πνευματικό του πράγματος, ο καθένας κάνει αυτό που θέλει. Δεν είμαι εγώ ικανή, ή μάλλον το κατάλληλο άτομο να μιλήσω για κάτι τέτοιο. Κανείς δεν είναι, βασικά. Και το πιο παράδοξο απ’ όλα είναι ότι ούτε οι Εβραίοι αλλά ούτε και οι Μουσουλμάνοι δέχονται, για παράδειγμα, την εκταφή.

Ελλάδα 2019 μ.Χ. – Κάψε με επιτέλους, μήπως και αγιάσω

Η Ελλάδα κατάφερε εν έτει 2019 να αποκτήσει το δικό της αποτεφρωτήριο. Βρίσκεται στην περιοχή της Ριτσώνας στην Εύβοια, μόλις 70 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Αυτό, σχεδόν έναν αιώνα μετά την πρώτη αποτέφρωση που έγινε ποτέ σε ευρωπαϊκό έδαφος και αφού η χώρα μας ήταν η τελευταία που δεν είχε το δικό της. Βέβαια για να μην είμαστε άδικοι, είχαν γίνει και παλιότερα παρόμοιες προσπάθειες σε κοιμητήρια της Αθήνας, αλλά οι τοπικοί εκκλησιαστικοί φορείς απέτρεψαν με κάθε μέσο να συμβεί κάτι τέτοιο. Άρα από εδώ και πέρα, όποιος έχει την επιθυμία, μπορεί και επίσημα να αφήνει ως τελευταία του επιθυμία το να γίνει στάχτη και να μην έχει το πολυπόθητο… τελευταίο σπίτι στη Γη που μπορεί να ήθελαν οι οικείοι του. Αυτή η επιθυμία πλέον κατοχυρώνεται κανονικά και με το νόμο.

Όμως στην εποχή της κρίσης, ο θάνατος κοστίζει ακριβά. Σίγουρα τα γραφεία τελετών έχουν ρίξει τις τιμές τους και οι συγγενείς των εκλιπόντων τις απαιτήσεις τους, το κόστος όμως αγγίζει τετραψήφιο αριθμό. Η κηδεία μπορεί να ξεκινήσει από 700 ευρώ (χωρίς να περιλαμβάνει ενοικίαση ή αγορά τάφου) και ανάλογα με τα standards του καθενός, μπορεί να αγγίξει και τα 10.000 ευρώ. Οι οικογένειες συνήθως, ζητάνε από τα γραφεία να μην ξεπεράσουν το μπάτζετ των 1000 ευρώ, πάνω-κάτω δηλαδή το ποσό που τους δίνουν τα ταμεία τους για τα έξοδα της κηδείας. Τα ποσά εκεί ποικίλουν. Μπορεί να είναι 760 ευρώ, μπορεί 1000. Μια από τις πιο συνηθισμένες περικοπές είναι το μνημόσυνο των 40 ημερών. Εάν το κοστολόγιο της κανονικής κηδείας είναι μεγάλο, το μνημόσυνο γίνεται σε πολύ κλειστό κύκλο. Με έναν πρόχειρο τιμοκατάλογο που βρίσκουμε ακόμα και στο Internet, τα ποσά ισομοιράζονται ως εξής: Το φέρετρο ξεπερνά συνήθως τα 250 ευρώ (αν βάλουμε και σταυρό επάνω, υπολογίζουμε άλλα 50), ενώ ο κάθε συνοδός θέλει σίγουρα 50 ευρώ ο ένας. Ο τάφος είναι γύρω στα 500 μέχρι 700 ευρώ για τρία με πέντε χρόνια, αναλόγως το μάρμαρο. Παράλληλα υπολογίζουμε τα έξοδα των τοιχοκολλημάτων, των καφέδων και των βουτημάτων, πάνω κάτω 100 ευρώ.

Όσο για την αποτέφρωση, αυτή ανέρχεται στα 600 ευρώ, κάτι που είναι αρκετά δίκαιο δεδομένης της μετακίνησης στη Βουλγαρία που υπήρχε έως σήμερα, και αγγίζει πολύ οριακά αυτό το ποσό. Παρόλα αυτά, τα 600 ευρώ πάνε μόνο στην καύση. Η αμοιβή του γραφείου τελετών, το φέρετρο και το μεταγενέστερο δείπνο ή ο καφές που είναι καθαρή απόφαση της οικογένειας, είναι ποσό που προστίθεται αργότερα στον τελικό λογαριασμό. Το τελευταίο, ανάλογα με τις απαιτήσεις μπορεί να ξεκινήσει από 4 ευρώ και να καταλήξει σε 30 ανα άτομο. Σε μερικές περιπτώσεις, υπάρχει η επιθυμία να διαβαστεί πρώτα ο νεκρός και έπειτα να αποτεφρωθεί. Παρά την αντίθεση της εκκλησίας στο ζήτημα, κρατά μια συμπονετική στάση απέναντι στην οικογένεια.

Στο φινάλε, όλα είναι θέμα επιλογής

Αν θέλουμε όμως να προβούμε σε συγκρίσεις, τέσσερα είναι τα τινά που καθιστούν την ταφή ως κάτι το αποκρουστικό.  Καταρχήν, το κακάσχημο και το αποτρόπαιο θέαμα της ημιτελούς αποσύνθεσης που αντικρίζουν οι εν ζωή, βλέποντας τον δικό τους άνθρωπο κατά την εκταφή. Επιπλέον, τα τεράστια έξοδα συντήρησης και κατασκευής του μνήματος είναι για πολλά σπίτια μπελάς. Ας μην ξεχνάμε όμως και την τεράστια μόλυνση του περιβάλλοντος που προκαλείται στα αστικά κέντρα λόγω του μεγάλου συνωστισμού των νεκροταφείων (και κατά συνέπεια των νεκρών), που περνά συνήθως… στα ψιλά. Τέλος, αυτός ο συνεχόμενος κύκλος πένθους, πριν το θάνατο, στην κηδεία, στα μνημόσυνα και πάει λέγοντας.

Ρίχνοντας λοιπόν κλεφτές ματιές στην τελευταία μας κατοικία, το αν θα επιλέξουμε να θαφτούμε ή να αποτεφρωθούμε είναι ένα ζήτημα που πρέπει να μας απασχολήσει, τώρα, λίγο αργότερα, πολύ αργότερα ή κάποια στιγμή στο πολύ-πολύ μακρινό μέλλον. Ας εστιάσουμε όμως μέχρι τότε στις μικρές ομορφιές της ζωής, γιατί κανείς δε μπορεί να μας εγγυηθεί πως μετά το θάνατο υπάρχει κάτι. Κι αν υπάρχει, πως είναι κάτι καλύτερο από αυτό που ζούμε τώρα!